Besa (besë), Arnavutça’da “inanç ve yemin-söz (onur ve şeref sözü) anlamına gelen bir kelime olmakla beraber “besa” tanım olarak çok daha geniş anlamları olan, neredeyse Arnavutların bir kültür yaşam ilkesi ve simgesidir. Genel manada daha çok yemin, söz anlamında kullanılır.
Bir söz ve yemin olarak Arnavutlarca o kadar güçlü bir ilkedir ki; yaşamla ölüm arasında bir tanımlamayı bile ifade eder. Net bir tanımlamayla Arnavut = besa’dır.
Besa, kesinlikle sıradan bir yemin değildir yukarıda bahsettiğimiz gibi ölüm ve yaşam arasında bir çizgidir. Ve Arnavutların bir kez bu sözü kelimeyi bile etmesi mutlaka uygulanması gereken bir şeyi ifade eder. Öyle bir yemindir ki, bir Arnavut besa’sını yerine getirmezse toplum tarafından aşağılayıcı ve onursuzluk olarak sayılır.
“Besa vermek“, bir Arnavut için ölümü pahasına koruyacağı bir onur sözü vermek demektir. Bir söz bir kez verildi mi, artık bu söz için kelle verilir ancak sözden geri dönülmezdi. Besa, ölümden bile güçlüdür!
Tarihsel Açıdan “Besa”
Besa, Arnavutların binlerce yıllık tarihinde sözlü bir kültür olarak yer almıştır. 15. yüzyılda ise, Arnavutların yaşam kanunlarını belirleyen “Leke Dukagjini” olarak bilinen kurallar bütününde (anayasa) net olarak tüm süreçleri tanımlanmıştır.
Besa tanımları;
Yemin: Onur ve şeref sözü
Arnavut.Com: Türkiye’nin bölünmez bütünlüğüne, yasaları ve kanularına gözeterek, Türkiye’de Arnavutları onurlu bir bir şekilde temsil eden medya. Besa bes!
İnanç: İlke ve dini inançlar. Une besoj: Ben inanıyorum)
Besa Bes: Sözüm söz!
Kanun: Kanun, yasa
Gelenek – Örf: Gelenekler, adetler bütünü
Barış: Anlaşma yapmak, barış kararı
Emanet: Emanet edilen bir şeyi ölüm pahasına da olsa korumak
Sadakat: Bu yemini vermek “sadık olmak” demektir. Güvenilir
Korumak: Bir şeyi korumak, kollamak
Misafirperverlik: Besa, ihtiyacı olanlara bakmak ve misafirperver olmaktır. Kim olursa olsun kapınıza gelen herkes tanrı misafiridir ve ev sahibi misafirine bakmakla yükümlüdür. Bunu inkar etmek ve reddetmek onursuzluk sayılır. Hatta bu konuyla ilgili, her Arnavut’un evinde hazır bir serili yatak olduğu yazılır. Olur da gecenin bir vakti kapınıza biri gelirse hazır bir şekilde gelen kişiyi misafir etmek besa geleneğidir.
Misafirperverlik üzerine bir Arnavut atasözü
Bir ev, sahibinden önce Tanrının ve misafirindir.
“Shpija para se me qenë e Shqiptarit, asht e Zotit dhe e mikut’
Besnik: Sadık, güvenilir ve sözünün eri kişi
İntikam: Kıssas, intikam anlamlarına gelir
Besiana: Kosova’nın başkenti Priştine’nin kuzeydoğusunda yer alan bir belediyedir.
Besa ile ilgili sözler şunları içerir: —–
Besa e shqiptarit nuk shitet pazarit (Arnavutların besası satılamaz veya bir çarşıda satın aldım) *
Shqiptari kur jep fjalen therr djalin
(Bir Arnavut sözünü tutmak için kendi oğlunu feda edebilir (= besa) *
Shqiptaret vdesin dhe besen nuk e shkelin
(Arnavutlar besa’yı kırmak yerine ölür) *
Besa e shqiptarit si purteka e arit
Arnavutların besası altından daha değerlidir)
Besa İle İlgili Arnavutça’da Bebek İsimleri:
Besa ile başlayan bebek çocuk isimleri Arnavutlarda çok popüler isimlerdir. Pek çok farklı versiyonlarıyla bebeklere bu isimler verilir. Aşağıda tanımlarını yaptığımız isimler yukarıda tanımlamasını yaptığımız kelimelerle aynı anlamına gelir. Bir söz-yemin olabileceği gibi inanç olarak da bebeklere verilir
“Besa” erkek – bebek – isimleri
Besim: Arnavutça’da popüler olan bir erkek ismi. (Yeminim-Sözüm)
Besnik: Arnavutça bir erkek adı. Sadık, güvenilir kişi
Besjan: İnanan anlamına gelen bir erkek ismi
Besart: İnanan
Besimtar: İnançlı, güvenilir
Kız – bebek isimleri
Besa: Arnavutlarda çok popüler olan bir kız-kadın ismi
Besime: Arnavutça’da bir erkek ismi
Besnike: Arnavutça bir kız ismi. Sadık, güvenilir kişi.
Besjana:
Besimtare:
ANEKTODLAR
Besa ve Askerlik
Osmanlı İmparatorluğu zamanında, besa ile sözlerine sadık ve ihanet etmeyecekleri bilinen askerler her zaman özel konumda yer alırlardı. 2. Abdülhamit’in özel muhafız birliği Arnavutlardan seçilmesine özen gösterilirdi. Bu sözü veren askerin, kesinlikle ihanet etmeyecekleri bilinirdi.
Bu yazı, Arnavut.Com’un bilgileri ve belli kaynaklar dahilinde hazırlanmıştır. Besa kavramı ile ilgili tanım yapmaya ve anektodlarını yazmaya devam edeceğiz.
Arnavut.Com
Türkiye’nin İlk Arnavut Medya Platformu
Yaralanılan kaynaklar:
Wikipedia
Ancient Illyria Facebook
Kapak Fotoğrafı: Gabriel Louis-Jaray