Kamusu’l Alam” Evrensel Tarih ve Coğrafya Ansiklopedisi, 1889-1898 yılları arasında Osmanlı Arnavut aydını yazar Sami Bey tarafından yazılan, Türkçe’nin ilk geniş kapsamlı ansiklopedisidir. Ansiklopedi içerisinde Osmanlı imparatorluğu sınırlarında yer alan Arnavut coğrafyasıyla da ilgili bilgiler verilmektedir.
Sami Bey tarafından hazırlanan bu yazıda, Kosova Vilayetinin Priştine Sancağına bağlı Gilan şehrinin (Arnavutçası Gjilan) hakkında coğrafi bilgiler, demografik yapı ve genel bilgiler veriliyor.
Gilan Şehri (Gjilan)
Gilan (Arnavutça Gjilan) Kosova Vilayetine bağlı, Priştine Sancağı’nın bir şehridir. Morava’ya akan küçük bir nehir boyunca uzanır. Priştine’nin 23 kilometre güneydoğusunda yer almaktadır. Priştine Sancağı’nın güney kesimini oluşturur. Priştine kazasında kuzeybatı ile, güneyde Üsküp Sancağı’nda ve kuzeydoğuda Sırbistan ile sınır komşusudur.
Düzlükler, tarlalar ve verimli vadiler olmasına rağmen arazi genellikle dağlıktır. Güneydoğuda Karadağ ile (Mali i Zi / Crna Gora) sınır komşusudur ve Gollak Dağları ile Sırbistan’dan ayrılır. Batısında Zhegovc ve Konijça dağları yükselir.
Kazanın bu iç tarafında dağlardan akan nehirler kuzeydoğuya doğru seyrini sürdüren Morava’yı oluşturur, Sırbistan’a girer ve Tuna’ya akar. Kazanın kuzeydoğusunda 25.000 ormanlarla kaplı ve bu bölge ülkenin inşaat malzemesi ve yakacak odun ihtiyacını karşılıyor.
Toprakları çok verimlidir ve burada yetişen çeşitli tahıl türlerinin yanı sıra, yerlilerin giysi yaptıkları bir tür deri yapmak için kullandıkları kenevir de yetiştirirler. Bu kazada çok sayıda yıkık kilise ve tahkimatın yanı sıra maden kaplıcaları da vardır.
Gilan’da 2 cami, 1 kilise, 1 rüşdiye (Orta Öğretim), 2 ilkokul (iptidayye) ve iyi bir çarşısı vardır.
Şehir merkezinin 4.500 nüfusu vardır.
Şehirde çok az bir Slav nüfusu dışında tamamı Arnavut ve Müslüman olan 109 köyden oluşmaktadır. Köylerle birlikte toplamda yaklaşık 30.000 nüfusu vardır.
Kaynak: “Kamus al-A’lam Evrensel Tarih ve Coğrafya Ansiklopedisi-Sami Frashëri, Vepra 7 (Prishtina: Rilindja 1984). Translated from the Albanian by Robert Elsie
Arnavut.Com
“Bir Zamanlar Arnavutlar”