Dita e Verës, Türkçesiyle “Yaz Günü” her yıl 14 Mart’ta Arnavutlar tarafından kutlanan, kışın sonunu ve doğanın yeniden doğuşunu simgeleyen ilkbahar – yaz’ın başlangıç günü ve festivalidir. Bir diğer adı da Verëza’dır. Arnavutçada “Yaz” anlamına gelen “Verë” kelimesinden türetilmiştir.
Dita e Verës (Arnavutçasıyla Okunuşu: Dita e Verıs), Arnavutların zengin kültürel geleneklerinin önemli bir parçasıdır ve Arnavutluk’ta resmi bir bayramdır (tatil) Ülke çapında ve Arnavut diasporasının bulunduğu her yerde, Mart ayının 14. gününde kendine has özel gelenekleriyle kutlanır.
Her yıl, devlet kurumları, STK’lar ve işletmeler, her yaştan insan için festivaller, sergiler, el sanatları ve zanaat fuarları, sokak partileri ve spor etkinlikleri düzenlemektedir. Etkinliklerin çoğu ülke genelindeki şehir merkezlerinde ve ana bulvarlarda saat 09:00 ile 00:00 arasında gerçekleşir. 14 Mart, 2004’te Arnavutluk’ta resmi tatil oldu.
Dita e Verës; soğuk kış mevsimine veda, doğanın yeniden doğuşu; güneşli, çiçekli, yeşilliklerle dolu bereketli günlerin başlangıcını ifade eder. Bu özel gün Arnavutlar tarafından eğlenceler ve yemeklerle dolu dolu yaşanır.
Dita e Verës Tarih
Dita e Veres “Verëza”, Arnavutların ataları olan İliryalıların pagan köklerine dayanır. Pagan takvimindeki yeni yılın ilk gününün kutlamasıdır.
Pagan İnancı Nedir?
ArnavutCom tanımlar
Doğayı merkeze alan ve ritüellerini buna göre şekillendiren insanlık tarihinin en eski inanışıdır. Tarihi çok eskilere dayandığından günümüzde hala izleri derin bir şekilde yaşatılmaktadır. Bugün, bu tür inanış ve ritüellere “hurafe” olarak adlandırılır. Kara kedi görmek uğursuzluktur, makas açık verilmez, geceleri tırnak kesilmez, açık yerde tuvalet yapılmaz, incir ağacı altında yatılmaz vb. anlayışlar, pagan inancına dayanır.
Eski Arnavut takviminde Verëza, yeni yılın ilk üç gününe karşılık gelir. Arnavutçada; Kryeviti (Yılbaşı), Kryet e Motmotit, Motmoti i Ri, Nata e Mojit olarak adlandırılır.
Bu günün kökleri, kadim bir şehir olan Arnavutluk’un Elbasan şehridir ve Elbasan şehrinden tüm Arnavut coğrafyasına yayılmıştır.
Dita e Veres “Verëza” Mitolojisi
Kadim Arnavutların inanışına göre, dağlar ülkesi olan Arnavutluk coğrafyasında her dağın bir perisi vardır. Bu perilerinden biri de; av, orman, kader ve tüm doğanın tanrıçası “Muse” adındaki bir peridir. Mitolojiye göre; bu perinin tapınağı Elbasan kentinin Librazhd yakınında, Çermenika bölgesinde ve sadece 14 Mart’ta başlangıcını kutlamak için çıkardı. Bu mitolojik efsane daha sonra nesiller boyunca aktarıldı ve bugüne kadar gelmiştir.
Dita e Verës Gelenekleri
Dita e Verës’ın kendine has özel ritüelleri, gelenekleri ve yiyecekleri vardır. İşte bunlardan bazıları…
Ballokume
Mart ayının 14. gününde kutlanan Dita e Veres’ın merkezi, efsanenin doğduğu yer olan Arnavutluk’un kadim kenti Elbasan şehridir. Arnavutluk’un merkezinde bulunan Elbasan’da bu özel günün sembol yiyeceği olan “ballokume” (Bal lokum) adlı verilen ev yapımı tatlı bir çörek hazırlanır.
Ballokume çöreği; mısır unu, yumurta, şeker ve tereyağının yoğun yoğrulması ile yapılan bir çörektir. Yoğun yoğrulması nedeniyle evin erkekleri de bu yoğurma işlemine katılır.
Ballokume Adı Nereden Geliyor?
Yine tarihsel kaynaklara göre bu çörek, zamanında Sultan’a sunulur. Sultan, yedikten sonra çok beğenir ve bunun bal gibi, lokum gibi olduğunu söyler. (Si bal, si lokum) Adının o zamandan beri bu şekilde geldiği söylenir. Si, Arnavutçada gibi anlamına da gelir.
Ateş Yakmak
Nevruz gününde yakılan ateş gibi Dita Veres gününde de ateş yakılır ve bu ateşin karanlığı, kötülüğü uzaklaştırdığına inanılır. İnsanlar bu ateşin üstünden atlayarak kötülüklerden korunacaklarına inanırlar. Ateş aynı zamanda güneşe güç vermek anlamında yakılır.
Verore Bileklik
Dita Veres’ın geleneklerinden biri de “Verore” adı verilen, kırmızı ve beyaz ipliklerden örülmüş bir bilektir. 1 Mart’tan itibaren takılmaya başlanan Verore, Dita e Veres’in ertesi gününde, baharın ilk kırlangıcını görene kadar bileklerde tutulur. Kırlangıç görüldükten sonra, kuşun yuva yapması umuduyla bir ağacın dalına asılır. Bunun şans getirileceğine inanılır.
Renkli Yumurtalar
Bugünün özel geleneklerinden biri de renkli yumurtalar pişirmektir. Ayrı renkte pişirilen yumurtalar oyun maksadıyla tutuşturulur ve kazanan diğerinin yumurtasını alır.
Çocuklar İçin Hediye
Çocuklar ellerinde sepetlerle evden evden dolaşarak tatlı, meyve ve küçük hediyeler isterler.
Nevruz-Hıdırellez Günü
Arnavutluk’ta kutlanan bir diğer bahar bayramı da, 21 Mart’ta, Türkiye’de dahil olmak üzere neredeyse tüm dünyada kutlanan Nevruz-Hıdırellez günüdür. (Arnavutçası ile “Dita e Sulltan Nevruzit”)
ArnavutCom
“Arnavut Kültürü”
Kaynaklar:
www.fondazioneslowfood.com “Dita e Veres “Summer Day!”
Balkanvista
Wikipedia