“Kamusu’l Alam” Evrensel Tarih ve Coğrafya Ansiklopedisi, 1889-1898 yılları arasında Osmanlı Arnavut aydını yazar Sami Bey tarafından yazılan, Türkçe’nin ilk geniş kapsamlı ansiklopedisidir. Ansiklopedi içerisinde Osmanlı imparatorluğu sınırlarında yer alan Arnavut coğrafyasıyla da ilgili bilgiler verilmektedir.
Bu yazı, Kosova’nın Peja ve Türkçede İpek şehri olarak bilinen şehrin ve eyalet olarak İpek Sancağı hakkında coğrafi bilgiler, demografik yapı ve şehir hakkında genel bilgiler içermektedir.
Peja-İpek Şehri
Peja (Türkçesi İpek), Arnavutluk’un kuzey kesiminde bir şehir ve aynı zamanda Kosova Vilayet Sancağının bir bölümünü oluşturan İpek Sancağı (Eyalet) başkentidir. Arnavutça ve Slavcada Peq (Peç) olarak bilinir.
Priştine’nin 75 kilometre kuzeybatısında ve (Shkodra) İşkodra’nın 110 kilometre kuzeydoğusunda yer almaktadır. Arnavutluk’un İşkodra kentinde başlayan ve Arnavutluk Alpleri olarak bilinen bir dizi dağın güneydoğusundadır. Beyaz Drin (Bardhë i Drini) nehrinin vadisinde kurulmuştur.
Şehirde 10 cami, 2 medrese, 1 rüşdiye rushdiye, yaklaşık 10 okulu, sibyan mektepleri vardır.
Mimari yapı olarak; 1 devlet konağı, 1 kışla, 1 hamam, 550 dükkan ve depo ve 10 adet han (misafirhane) bulunmaktadır
En büyük ve mimari açıdan en değerli yapısı, Sultan II. Mehmet Han (Fatih Sultan Mehmet) tarafından yaptırılan “Fatih Sultan Mehmed Camii” olarak anılan muhteşem camisidir.
Kasabanın yukarısında eski bir kilise var ve yürüyerek yaklaşık iki saat uzaklıkta Deçan manastırı olarak bilinen bir manastır var.
İyi bir iklime, sulak zengin bir bölgeye sahiptir fakat arazilerinin çoğu dağlık ve düz araziler kumludur. Tarım olarak çok zengin bir bölge değildir fakat güzel elmaları, üzüm bağları ve meyve bahçeleri ile bilinir.
Peja kasabası eski zamanlardan beri tüfek, silah ve diğer silahları üretir. Çok sayıda tabaklayıcı (deri işleme) var ve birçok ayakkabı ve terlik üretiyorlar.
Nüfus
Tamamı Müslüman olan 18.000 nüfusa sahiptir. Nüfus tamamen Arnavut ve eski geleneklerine dinlerine bağlılar. Gheg (Gega) dağ insanlarının (malisör) kendi toplum biçimleri vardır. Kabilelerine bağlıdırlar ve aşiret büyüklerini tanırlar. Aralarındaki soyu özellikle çok önemsiyorlar.
İpek Sancağı
İpek Sancağı, Kosova Vilayeti’nin batı kesiminde, Arnavutluk coğrafyasının kuzeyinde yer almaktadır.
Peja (İpek), Tërgovishta, Berane, Gucia, Gjakova şehirlerinden oluşur. Kuzeyde Yeni Pazar Sancağı, batıda Karadağ, güneybatıda İşkodra Vilayeti, güneyde Manastır ve Prizren Sancağı ve doğuda Priştine Sancağı ile sınır komşusudur.
Bu sancağın arazisine gelince, öncelikle dağlıktır. Güneybatıdan kuzeydoğuya, sancak topraklarının bir bölümünü oluşturan Arnavut Alpleri, Mokra ve Suka uzanır. Sadece Gucia ve Berane şehirleri yukarıda bahsedilen sıradağların kuzeybatı tarafında, Tuna nehrine akan su havzasının bir bölümünü oluşturur.
Diğer şehirleri sıradağların güneydoğusundaki Adriyatik’e bağlanır. Beyaz Drin’in (Bardhë i Drini) su havzasının kuzeyindeki arazinin çoğunu içerir. Bu sıradağların her iki yakası da ormanlar ve mera alanları açısından zengindir.
Dağlar arasında ve nehirler boyunca güzel vadiler ve tarlalar vardır. Arazi verimli olmasına rağmen tarım burada çok gelişmemiş. Çeşitli tahıl türleri ve çok iyi meyve verirler.
Peja ve Gjakova kasabalarında silahlar, gümüş eşyalar, Arnavut milli kıyafetleri ve ipekli giysiler üretiyorlar. Bahsi geçen kasabaların her ikisinde de çok ticaret var.
Dağlarda tereyağı ve mükemmel peynir üretilir.
Nüfus
Nüfus esas olarak gezginde aktiftir. Nüfus sayımı düzgün yapılmadığından tam olarak bilinmemektedir, ancak bu sancakta 159.000 kişi olduğu tahmin edilebilir.
Nüfusun neredeyse tamamı Arnavut ve Arnavutça konuşuyorlar Sadece Gucia ve Berane şehirlerinde nüfusun bir kısmı Boşnakça konuşuyor, ancak Arnavutçayı da biliyorlar. Gelenek ve göreneklerine gelince, Arnavutlardan hiçbir farkı yok.
İnsanların çoğu Müslüman ve az sayıda Hıristiyan var. Bunlar, Katolikler ve Ortodoks olmak üzere ikiye ayrılmış durumda.
Tüm sancağın halkı, özellikle İpek ve Yakova’nın dağ sakinleri, fanatik bir şekilde savundukları gelenek ve görenekler açısından son derece cesur ve savaşçıdır.
Şehirler
Peja (İpek)
Tërgovishta
Berane
Gucia
Gjakova
İpek sancağı toplamda 200 köye sahiptir
Kaynak: “Kamus al-A’lam Evrensel Tarih ve Coğrafya Ansiklopedisi-Sami Frashëri, Vepra 7 (Prishtina: Rilindja 1984). Translated from the Albanian by Robert Elsie
Arnavut.Com
“Tarih”