Kosova’da, Priştine yakınlarında Firzovik/Ferizaj’da Arnavutların toplanmasıyla ve başkent İstanbul’a telgraflar çekilmesiyle başlayan gelişmeler Osmanlı demokrasi tarihinde “Hürriyet’in İlanı” olarak adlandırılacak süreci hızlandırmıştı.
Yaşadıkları toprakların işgal edileceğinden çekinen Arnavutlar 20 Temmuz 1908’de Firzovik/Ferizaj’da toplanmışlar, toplananlardan bir kısmı, 180 imza ile II.Abdülhamid’e bazı taleplerde bulunan telgraf çekmişlerdi. Buna Firzovik/Ferizaj Besası adı verilmişti ve 8 maddeden oluşuyordu. İstekleri kısa ve yalındı. Padişaha duyulan saygı belirtiliyor ve yaşanan sorunlara çözüm olarak anayasanın (kanun-i esasi) yeniden yürürlüğe girmesi ve seçimlerin yapılarak parlamentonun Enver Paşa’nın öncülüğünde II. Maçılması öneriliyordu.
II. Abdülhamid bu telgrafları daha büyük bir tepkinin öncü ihtarı olduğunu düşünerek ciddiye aldı ve 23 Temmuz 1908’de anayasanın yeniden yürürlüğü girdiğine dair bir irade yayınladı. Seçimlerin de sonbaharda yapılacağını belirtti. Anayasanın yeniden ilanı ve parlamentonun açılması yaşanan sorunlara çözüm olarak düşünülen demokratik önlemlerdi. Balkanlar gibi etnik çeşitliliğin yoğun olduğu bir coğrafyada demokrasi, anayasa ve parlamento farklılıklarla barış içinde birlikte yaşamanın yegâne insani formülüydü.
Arnavutlar Osmanlı demokrasi tarihinde bir kez daha önemli bir rol oynuyorlardı ve 23 Temmuz 1908’de Hürriyet’in İlanı ile II. Meşrutiyet dönemi başlıyordu…
Osmanlı’nın Arnavutları: Resneli Niyazi Bey
II. Meşrutiyet’in ilanı farklılıklarla birlikte barış içinde yaşamak için yeni ve gerçek bir fırsattı. 23 Temmuz 1908’de “Hürriyet’in İlanı” olarak adlandırılan II. Meşrutiyet dönemi başladığında iki isim tam anlamıyla “kahraman” ilan edildi. Kendilerine “Hürriyet Kahramanı”, “Kahraman-ı Hürriyet” dendi. Her ikisi de benzer tarihlerde Manastır civarında dağa çıkmışlardı. Bunlardan biri sonradan imparatorluğun kaderini eline alacak olan Enver Paşa’ydı. Diğeri ise Resneli Niyazi Bey’di. Resneli Niyazi Bey’in Osmanlı ordusundan üç subay ve 200 gönüllü ile dağa çıkması meşrutiyetin ilanı konusunda çok etkili olmuştu. Alnına Osmanlıca “vatan” yazısı olan bir bandana bağlamıştı. Geyiği ile ünlüydü. Resneli olduğu için Resneli Niyazi olarak anılırdı. Hâlâ Makedonya’da bugün Resen olarak adlandırılan Resne’de yaptırdığı“saray”ı duruyor.
Resneli Niyazi bir Arnavuttu ve Osmanlıların vatanseverliği, dürüstlüğü ve ahlakı konusunda örnek aldığı bir isimdi.
31 Mart’ta (13 Nisan 1909) Hareket Ordusu ile bir kez daha İstanbul’a gelmişti. II. Meşrutiyet sonrasındaki günlerde yaşanan olayların bir kısmından olumsuz etkilenmiş, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ve siyasetin yozlaştığını düşünmekteydi. Bu duygularla önce bir müddet memleketine, yani Resne’ye döndü. Ancak İstanbul’dan gelen üzüntülü haberlere ve özellikle çağrılara dayanamayarak tekrar İstanbul’a gitmeye karar verdi. Resne’nin Balkan Savaşı’nda kaybedilmesinden ve Sırpların eline geçmesinden sonra Arnavutluk’a geçti. Çarpışmalara katıldı. Adriyatik’ten Avlonya (şimdi Vlora) üzerinden İstanbul’a gelmeye karar verdi. Tam bu noktada öldürüldü. Öldürenler Arnavut milliyetçileri miydi, İttihat ve Terakki Cemiyeti miydi, Osmanlı derin devleti mi, hâlâ bilmiyoruz. Ancak Resneli Niyazi Bey bir kahraman olarak ortaya çıkmış ve bir kahraman olarak ölmüştü.
Bir not olarak da kaydetmeliyim ki II. Meşrutiyet döneminde Arnavut kökenli Osmanlı mebuslarının sayısı 1908-1912 Osmanlı Meclisi’nde 27, 1912-1914 Osmanlı Meclisi’nde 18 olduğu tahmin edilir.
Prof. Dr. Mehmet Ö. Alkan
Tarih Vakfı Başkanı
İstanbul Üniversitesi Siyasi Tarih Anabilimdalı Başkanı /
Siyasal Bilgiler Fakültesi / Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü
Beyazıt Yerleşkesi- Fatih İSTANBUL
E-posta: moalkan@gmail.com
Bu makale, Prof. Dr. Mehmet Ö. Alkan tarafından yazılmış ve özel izniyle sitemizde yayımlamıştır. Kendisine çok teşekkür ederiz.
Faliminderit!